

تفاوت میان تحقیق و تأليف : تأليف از ريشه « الفت » و به معناي پيوندزدن، به هم آميختن، گردآوري مطالب متناسب با هم در يك مجموعه است و معمولاً نياز به تتّبع و كاوش و دقت و حوصله دارد. گرچه در عرف رايج، معمولاً تأليف و تحقيق را و مؤلف و محقق را به جاي هم به كار ميبرند، ولي ميان محقق و مؤلف تفاوت بسيار است.
مؤلف، صرف گردآورندة مطالبي از جاهاي مختلف و تنظيم كنندة مطالبي است كه با تتبع و پژوهش به دست آورده است، اما محقق، از انديشهاي نقّاد و ديدگاهي عميق برخوردار است و « صاحب نظر » است و كارش تنها جمع آوري مطالب از منابع مختلف نيست بلكه انديشمندي است كه نظريهاي را با برهان و دليل، اثبات يا رد ميكند، يا مطلبي جديد كشف مينمايد، يا مطلب كشف شدهاي را تكميل ميكند، يا چيزي را كه به صورت نظريه بوده است به اثبات ميرساند.
تفاوت میان تحقیق و تأليف
«نظريه پردازی» و اثبات آن نيز ذهني قوي و شيوهاي محققانه ميطلبد. البته تتبع و كاوش، مقدمه تحقيق می تواند قرار بگيرد و محقق، بر مبناي « يافتهها » ميتواند نظر بدهد.
تحقیق واژهیی است عربی که معادل آن در فارسی دری « پژوهش » است و در پشتو آن را «حیرنه» گویند. در فرهنگها و لغت نامهها کلمه یا واژۀ تحقیق تعریفهای گوناگونی دارد. مثلاً تحقیق به حقیقت امری رسیدهگی کردن را گویند. رسیده گی و باز جویی کردن را گویند.
راست و درست کردن را گویند. هم چنان به مفهوم واجب کردن، تاکید و اثبات چیزی را نیز آمده است. در عرف اهل دانش تحقیق، اثبات یک مسأله است به دلیل . در تمام این تعریفها می بینیم که تحقیق راه و شیوهیی است برای رسیدن به حقیقت. از حقیقت زمانی می توان با اطمینان سخن گفت که در آن زمینه تحقیق ثمر بخشی صورت گرفته باشد.